آیه 36 سوره صافات

وَ يَقُولُونَ أَ إِنَّا لَتارِكُوا آلِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجْنُونٍ (36)

وَ يَقُولُونَ‌: و مى‌گفتند، أَ إِنَّا لَتارِكُوا آلِهَتِنا: آيا ما ترك كنندگانيم پرستش خدايان خود را، لِشاعِرٍ مَجْنُونٍ‌: براى شعر گوينده و عقل پوشيده، يعنى براى شاعر و ديوانه ترك پرستش خدايان خود كنيم.

حق تعالى رد ايشان فرمود كه نه چنان است كه پيغمبر شاعر و مجنون باشد:

فَحَقَّ عَلَيْنا قَوْلُ رَبِّنا إِنَّا لَذائِقُونَ (31) فَأَغْوَيْناكُمْ إِنَّا كُنَّا غاوِينَ (32) فَإِنَّهُمْ يَوْمَئِذٍ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ (33) إِنَّا كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ (34) إِنَّهُمْ كانُوا إِذا قِيلَ لَهُمْ لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ يَسْتَكْبِرُونَ (35)

وَ يَقُولُونَ أَ إِنَّا لَتارِكُوا آلِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجْنُونٍ (36) بَلْ جاءَ بِالْحَقِّ وَ صَدَّقَ الْمُرْسَلِينَ (37) إِنَّكُمْ لَذائِقُوا الْعَذابِ الْأَلِيمِ (38) وَ ما تُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (39) إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ (40)

ترجمه‌

پس لازم شد بر ما وعده پروردگار ما همانا ما چشندگانيم‌

پس گمراه كرديم شما را همانا ما بوديم گمراهان‌

پس بدرستيكه آنها در چنين روز در عذاب شريكانند

همانا ما اين چنين رفتار ميكنيم با گناهكاران‌

بدرستيكه آنها بودند كه وقتى گفته ميشد بآنها نيست معبودى جز خداوند تكبّر و سركشى مينمودند

و ميگفتند آيا همانا ما ترك‌كنندگان باشيم خدايان خود را براى شاعرى ديوانه‌

نه چنين است بلكه آورد دين حقّ را و تصديق نمود پيمبران را

همانا شما هر آينه چشندگان عذاب دردناكيد

و جزا داده نميشويد جز آنچه بوديد كه ميكرديد

مگر بندگان خدا كه خالص شدگانند.

تفسير

بعد از معارضه گمراه‌شدگان با گمراه كنندگان كه در آيات سابقه ذكر شد گمراه كنندگان اوّلا اقرار نموده‌اند كه ما مستحق عذاب شديم و لازم شد كه بچشيم طعم آتش جهنّم را كه خداوند قول داده بود بكفار بچشاند و ثانيا اعتراف كرده‌اند كه ما گمراه‌شدگان را گمراه نموديم چون خودمان گمراه بوديم خواستيم آنها را هم مثل خودمان كنيم تا امثال ما در دنيا كم نباشند ولى خدا بآنها عقل داده بود نبايد گوش بحرف ما بدهند بايد بعقل خودشان رجوع نمايند و دريابند بطلان قول ما را و خدا فرموده هر دو دسته امروز با يكديگر در عذاب شريكند نهايت آنكه گمراه كنندگان بيشتر براى گناه گمراه شدن و گمراه كردن و بعدا خدا ميفرمايد ما كلّيّه گناهكاران را باين نحو مجازات ميكنيم كه عذر غير موجّه آنها را نمى‌پذيريم چه رسد بمشركين مكّه چون آنها اشخاصى بودند كه وقتى پيغمبر صلى اللّه عليه و اله بآنها فرمود بگوئيد لا اله الا اللّه رستگار شويد تكبّر و سركشى و تعصّب بيجا و عناد و لجاج وادار نمود آنها را كه بگويند آيا ما دست از بتها و معبودهاى خود و پدرانمان برداريم بقول يكنفر شاعر ديوانه با آنكه ديده بودند معجزات او را و او دين حق ثابت محقّق بادلّه و براهين عقليّه آورده بود و تصديق نموده بود انبياء سابق را بقول و بوجود خود و كتابش چون منطبق بودند با معرّفى ايشان از آندو در كتب خودشان و بطريقه‌اش كه دعوت بتوحيد نمود چنانچه انبياء عليهم السلام مينمودند و از اعاظم ايشان حضرت ابراهيم و اسمعيل عليهما السلام جدّ اعلاى اينها بودند كه مؤسّس توحيد در عالم شدند و اين ناخلفان‌

جلد 4 صفحه 430

مشرك شدند پس ميگوئيم بايد بچشيد عذاب اليم آتش دائم جهنّم را و دم نزنيد اين جزاى اعمال شما است كه مرتكب شديد نه زيادتر از آن چون خداوند زياده از ميزان استحقاق جزا نميدهد مگر به بندگان خالص شده از لوث معاصى كه بفضل خود بآنها زيادتر از ميزان استحقاق هم جزاء ميدهد و بنابراين استثناء متّصل و مستثنا مفهوم از كلام است يا خطاب بعموم بندگان ميباشد و محتمل است منقطع باشد يعنى شما معذّب خواهيد بود ليكن بندگانيكه خالص نمودند وجود خود و نيّات خودشان را براى عبادت و اطاعت خدايا خدا ايشانرا موفّق بخلوص نيّت فرموده براى خود مثاب و مأجورند بتفصيلى كه بيايد انشاء اللّه تعالى.

وَ يَقُولُون‌َ أَ إِنّا لَتارِكُوا آلِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجنُون‌ٍ (36)

و ميگويند ‌اينکه‌ مشركين‌ ‌که‌ آيا ‌ما دست‌ برداريم‌ ‌از‌ عبادت‌ آلهه ‌خود‌ و ‌آنها‌ ‌را‌ ترك‌ كنيم‌ ‌براي‌ يك‌ نفر شاعر ديوانه‌ ‌که‌ اشاره‌ ‌به‌ پيغمبر اكرم‌ ‌باشد‌.

وَ يَقُولُون‌َ تمام‌ طبقات‌ مشركين‌ ‌از‌ عبده اصنام‌ و شمس‌ و قمر و كواكب‌ و آتش‌ و گاو و گوساله‌ و ‌غير‌ اينها.

إِنّا استفهام‌ انكاريست‌ ‌يعني‌ هرگز ‌ما چنين‌ نميكنيم‌ و محال‌ ‌است‌ صرف‌ نظر كنيم‌ ‌به‌ اينكه‌ لَتارِكُوا آلِهَتِنا ‌ما آلهه ‌خود‌ ‌را‌ ‌بر‌ همه‌ چيز مقدم‌ ميداريم‌ و محترم‌ مي‌‌-‌ شماريم‌ چه‌ نحو ممكن‌ ‌است‌ ترك‌ كنيم‌ آنهم‌ ‌براي‌ كي‌.

لِشاعِرٍ مَجنُون‌ٍ ‌از‌ ‌براي‌ ماده شعر اطلاقاتي‌ ‌در‌ آيات‌ و اخبار داريم‌ بمعناي‌ موي‌ بدن‌ شعرة و شعرات‌ و بمعناي‌ حدود و علامات‌ شعائر الهي‌ و مكان‌ مخصوص‌ مشعر الحرام‌ و ‌بر‌ حواس‌ ظاهره‌ مثل‌ باصره‌ سامعه‌ شامه‌ ذائقه‌ لامسه‌ مشاعر انساني‌ بمعني‌ درك‌ و فهم‌ و تعقل‌ مثل‌ ا ‌فلا‌ يشعرون‌ ‌به‌ معني‌ شعر شعراء بترتيب‌ و نظم‌ كلام‌ و مراعات‌ قافيه‌ و شعر مركب‌ ‌از‌ دو مصرع‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌با‌ يكديگر مطابق‌ باشند ولي‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ مورد بمعني‌ بافتن‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌اينکه‌ مدعي‌ رسالت‌ ‌اينکه‌ قرآن‌ مجيد ‌را‌ ‌خود‌ بهم‌ بافته‌ مربوط بخدا نيست‌ چنانچه‌ شعراء ‌هم‌ كلمات‌ ‌را‌ بهم‌ ميبافند بطور منظمي‌ چنانچه‌ ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ آيات‌ اشاره‌ ‌به‌ ‌اينکه‌ دارد مثل‌ بَل‌ قالُوا أَضغاث‌ُ أَحلام‌ٍ بَل‌ِ افتَراه‌ُ بَل‌ هُوَ شاعِرٌ انبياء آيه 5 أَم‌ يَقُولُون‌َ شاعِرٌ نَتَرَبَّص‌ُ بِه‌ِ رَيب‌َ المَنُون‌ِ طور آيه 30 و ميفرمايد إِنَّه‌ُ لَقَول‌ُ رَسُول‌ٍ كَرِيم‌ٍ وَ ما هُوَ بِقَول‌ِ شاعِرٍ قَلِيلًا ما تُؤمِنُون‌َ الحاقه‌ آيه 40 و 41 و بعلاوه‌ ‌اينکه‌ ‌رسول‌ مجنون‌ ‌هم‌ هست‌ عقل‌ و شعور و ادراك‌ و فهم‌ ندارد آدم‌ عاقل‌ ‌با‌ آلهه‌ ‌که‌ معبود جمع‌ كثيري‌ هستند طرف‌ نميشود و فقط يك‌ ‌خدا‌ قائل‌ ‌باشد‌ و ‌اينکه‌ ‌هم‌ يكي‌ ‌از‌

جلد 15 - صفحه 145

نسبتها ‌است‌ ‌که‌ بانبياء دادند ميفرمايد ثُم‌َّ تَوَلَّوا عَنه‌ُ وَ قالُوا مُعَلَّم‌ٌ مَجنُون‌ٌ دخان‌ آيه 13 و فرعون‌ ‌در‌ حق‌ موسي‌ وَ قال‌َ ساحِرٌ أَو مَجنُون‌ٌ ذاريات‌ آيه 39 و ‌در‌ حق‌ تمام‌ انبياء گفتند كَذلِك‌َ ما أَتَي‌ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِهِم‌ مِن‌ رَسُول‌ٍ إِلّا قالُوا ساحِرٌ أَو مَجنُون‌ٌ ذاريات‌ آيه 52 ‌در‌ حق‌ نوح‌ گفتند وَ قالُوا مَجنُون‌ٌ وَ ازدُجِرَ قمر آيه 9.

]

(آیه 36)- ولی آنها برای این گناه بزرگ خود عذری بدتر از گناه می‌آوردند «و پیوسته می‌گفتند: آیا ما خدایان و بتهای خود را به خاطر شاعر دیوانه‌ای رها کنیم»؟! (وَ یَقُولُونَ أَ إِنَّا لَتارِکُوا آلِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجْنُونٍ).

شاعرش می‌نامیدند چون سخنانش آن چنان در دلها نفوذ داشت و عواطف انسانها را همراه خود می‌برد که گوئی موزونترین اشعار را می‌سراید، در حالی که گفتارش ابدا شعر نبود، و مجنونش می‌خواندند به خاطر این که رنگ محیط به خود نمی‌گرفت، و در برابر عقائد خرافی انبوه متعصبان لجوج ایستاده بود، کاری که از نظر توده‌های گمراه یک نوع انتحار و خودکشی جنون آمیز است، در حالی که بزرگترین افتخار پیغمبر صلّی اللّه علیه و اله همین بود که تسلیم این شرائط نشد!